İKİ SEVİYELİ AYDINLATMA DEVRESİ

Bugün evlerde ve işyerlerinde çoktan tasarruflu lambalara geçildi. Ancak azımsanmayacak kadar çok ailenin evinde klasik akkor flamanlı ampullerden hala kullanılıyor. Tasarruflu lambalar sağladıkları aydınlatma değerlerine göre oldukça düşük güç tüketiyorlar ancak klasik ampullere göre biraz pahalılar.

Bu yazımda sizlere, şayet hala klasik tungsten telli akkor flamanlı ampul kullanıyorsanız, bu lambaları nasıl karartmalı 2 mod kullanabileceğinizi göstereceğim. Vaviyen komütatör dediğimiz ikili elektrik düğmesi kullanarak, lambanızı ister tam parlaklıkta, ister düşük parlaklıkta yakabilecek, hatta gece lambası niyetine dahi kullanabileceksiniz. 

Şayet ışık düğmeniz tekliyse ikili (vaviyen anahtar) ile değiştirmeniz gerekecek. Çünkü düşük/yüksek kademesi için bu gerekli. Devrenin çalışma prensibi ise çok basit. Resimde görülen devre, sizin aydınlatma devreniz olsun ve küçük bir kondansatör ilavesiyle gerekli modifikasyonu yapmış olalım. Hemen sağda gördüğünüz anahtarı kapatırsak (turn-on), AC kaynaktan gelen gerilim ampulü 2,2uF-400V kondansatör üzerinden beslemeye başlayacaktır. Kondansatörün kapasitif reaktansı, AC gerilime direnç göstermesine neden olacağından, lamba düşük parlaklıkta yanar. İkinci anahtara basıldığında ise (ister birinci anahtar basılı olsun, ister olmasın) Akım yoluna direkt olarak devam eder ve lamba tam parlaklıkta yanar.

Kondansatör kullanmadan, diyot kullanarak da buna benzer bir koşul oluşturabiliyorsunuz. Ancak ışık biraz titreşimli olacaktır. Yine de yazım boyunca onu da size aktaracağım. 

Yazılarımda elektrik-elektronikten pek anlamayan ya da yolun başlarında olup eli tornavida tutabilecek seviyede uygulamalara ağırlık veriyorum. Çünkü vakti zamanında bu tür bilgilerin hiç bulunmadığı bir zaman ve mahallede yetiştim. Ayrıca bana yardım edecek hiçkimse yoktu. Bilim ve teknolojiye duyduğum bilgi açlığı nedeniyle yılmadım ve bir yere kadar teknik öğrendim. Şimdi ise aynı durumda olanlar için çok basit seviyede projeler paylaşıyorum. 

Devreyi kurmak son derece basittir. Elektrik düğmenizi yerinden dikkatlice sökmelisiniz. Bunun için önce düğmenin aksesuar yerine geçen yan kapakçıkları ya da çerçevesi varsa orayı sökeceksiniz. Yerine vaviyen komütör takacağız ancak önce aşağdaki bağlantıyı yapacağız.

Komütatör ve kondansatörün bağlantısı resimdeki gibi yapılmalıdır. Kondansatörün voltaj tahammülü en az 400V olmalıdır. "Üzerinde 250V" yazıyor, kullanabilir miyim?" Hayır, kullanmayın. 400V, 630V, 1000V ise olur. İşiniz bitince lambayı test edin. Parlaklık istediğiniz kadar düşmüyorsa (benim testlerimde istediğim kadar düşmedi, sizin tercihiniz farklı olabilir) kondansatörü 1uF ile değiştirin. Düğmeyi tekrar yerine takın ve vidalarını sıkıp çerçeveleri oturtun. 

Artık istediğiniz zaman loş ışık veren bir aydınlatmanız oldu. 

Peki odanızda hem iki düğmeli (vaviyen komütatör) ve hem de iki adet duy varsa?

Sorun değil. Bu kez bağlantıyı şu şekilde yapabilirsiniz:

İki duy bulunan odalarda ikili anahtar bulunur ve her anahtar bir lambayı kumanda eder. Eğer sizde de durum buysa ikinci lambanın bağlı olduğu teli komütatörün klemensinden ayırıp diğer lambanınkiyle aynı klemense güzelce sıkın. Kondansatör yine aynı kalacak; aynı resimdeki gibi yapın. Lambalara bağlı mavi kablolar (sizde aynı renk kullanılmamış olabilir) ile faz teli, bir buvata giderek buradan güç hattına bağlanmıştır. Kondansatörün bu kez 3,3uF olduğuna dikkat edin. Lambalar paralel bağlanınca gerekli kapasitif reaktans değerini de düşürmek zorunda kaldık; yani daha fazla akım geçsin diye daha büyük kapasitör bağladık. Bu değerde kondasatör bulmakta zorlanabilirsiniz. Şayet bulamazsanız iki adet 2,2uF paralel bağlayın. 

Az evvel yukarıda, aynı yapıyı diyot ile de yapabileceğinizi söylemiştim. Diyot, elektriği tek yönde ileten bir yarıiletken devre elemanıdır. Akım ve voltaj tahammülü yeterli bir diyot kullanmak da lambanızı köreltecektir. Diyotun bulunuşu:

Lambamız örnek olarak 60Watt olsun.

60W / 220V = 0,27A = 270 mA.

Şimdi bu değerlere uygun bir diyot seçelim. 1N400X serisi diyotlar bu koşulları sağlayabiliyor mu, bakalım:

Resimde uygulamamıza en uygun gibi görünen diyotun 1N4004, 1N4005, 1N4006 ve 1N4007 olduğunu anlıyoruz. Bu diyotun maksimum akım tahammülü 1Amper olarak görünüyor. Çalışma sıcaklığı da belirtilmiş. Ancak DO-41 kılıflı bu diyotlar yapı olarak biraz küçükler ve fazla ısınabileceklerinen kuşkulanıyoruz. Zira 1 adet değil 2 adet 60W min lambayı sürmeye kalkarsak tehlikeli olabilir. Bu nedenle bir de 1N54XX serisi diyotlara bakalım:

Yine 1N540X serisi diyotlardan uygun voltaja sahip olanları kırmızı çerçeve içinden seçebiliyoruz. Bu diyotun maksimum ileri akımı (bir diğer deyişle akım tahammülü) 3Ampermiş. Çalışma sıcaklığı aralığını da görüyoruz. Tabii ki o sıcaklık değerleri referans değerlerdir; güvenilir olarak 55 celcius derecenin üzerine çıkılmasa daha iyi olur. Buradaki tablodan 1N5408'i seçebiliriz. 1N540X serisi diyotlar DO-201AD kılıfında olup fiziksel olarak oldukça tombul bir yapıya sahiptir. Dolayısıyla jonksiyon bölgeleri de daha geniştir. Bundan ötürü bozulma ihtimali, bizim uygulamamız için gayet uygun. 

Diyotu devremize aynen kondansatörün bağlandığı gibi bağlıyoruz:

Diyotun yönü farketmiyor; çünkü buradaki görevi, lambaya alternatif akımın sadece bir alternansını göndermektir. Böylelikle lambaya uygulanan güç düşmüş olacak ve olması gerekenden çok daha kör yanacaktır. Bağlantıyı yaptığınızda test ederken, diyotun fazla ısınıp ısınmadığını kontrol edin. Şayet çok ısınıyorsa iki diyotu birbirine aynı yönde gelecek şekilde paralel bağlayın. Böylelikle devremizi tamamlamış oluyoruz. Işığın fazla titreşimli olmasına yapabileceğimiz birşey yok; bu şekilde rahatsız olmayacaksanız kullanabilirsiniz. Benim şahsen yaptığım testlerde aşırı rahatsız edici değil. Gayet kullanılabiliyor. 

NOTLAR-UYARILAR:

-Bu örnek uygulama tehlikelidir. Uygulamaya başlamadan evvel evinizin güç şalterlerini indirip elektrik kontrol kalemi ile elektrik düğmenizde elektrik olup olmadığını kontrol edin. Mümkünse gündüz çalışın. Işık şiddetini gece de kontrol edebilirsiniz.

-Bağlantıları doğru yapın. Devrelere dikkatle bakıp anlayın. Anlayamadıysanız usta çağırıp ona da yaptırabilirsiniz.

-Bu devre yazının başında da belirttiğim gibi akkor flamanlı ve halojen tip ampuller içindir. Tasarruflu ampullerde işe yaramayabilir. Daha doğrusun ben önermiyorum. Diyotlu devreyi kesinlikle tasarruflu ampullerde kullanmayın. Kondansatörlü devre ise dimlenebilir tip LED ampullerde belki işe yarayabilir ancak lambanızın ömrünü kısaltabilir. Bu devre yerine dimlenebilir ampuller için satılan "Dimmerli elektrik düğmesi" alıp takın ya da taktırın.

Akkor flamanlı ampuller çok fazla kullanılmıyor, evet. Ancak kendinize iş yaratmak, haftasonunuzu değerlendirmek için bu uygulama güzel bir hobi olabilir. 

Bir dahaki yazımda görüşmek dileğiyle, hoşçakalın.