Elektrik prizlerinde oluşan bağlantı hataları ve arızaları sadece maddi hasarla sonuçlanmayıp zaman zaman ölümcül olabilecek sonuçlara neden olabilir. Bu nedenle priz bağlantılarında dikkat büyük önem taşır. Yanlış bağlantıların oluşmaması elektrikçinin elindedir ve daha evvel evi ziyaret etmiş olan elektrikçinin hata yapıp yapmadığını denetlemek de yine o anda evde arıza arayan elektrikçinin görevidir.
Bu yazımda sizlere, bir arızayla karşılaşıldığında sorunun prizden ya da tamamen tesisattan kaynaklı olup olmadığının tesbitini kolaylaştıracak basit bir devre paylaşacağım. Devre, büyükçe bir elektrik fişinin içine sığdırılabileceği gibi istenirse uygun bir plastik kutuya da sabitlenebilir. Son derece ucuza yapılabilir ve parçaları kolaylıkla tedarik edilebilir.
Elimde bu konuyla ilgili iki devre var aslında. Her ikisini de ayrı ayrı eskiden yayınlanmış meşhur elektronik dergilerinden alıntılamıştım. Size önce birinci devreyi gösterecek, daha sonra asıl yapmanızı önereceğim, daha kolay ve anlaşılır olan ikincisini göstereceğim.
TİP-1
Birinci devre, pdf halindeki oldukça eski sayılabilecek bir elektronik dergisinden:
Devrenin kuruluşu oldukça basittir. Çalışma mantığı biraz karışık gelebilir çünkü hangi durumda hangi LED'in yanacağı, öğrenmesi zorlu iş. Ben resimdeki tabloyu anlaşılır şekilde çevirdim, LED'ler D4, D5 ve D6 olarak belirtilmiş. LED'lerin yanma-yanmama durumuna göre kolayca arızanın tesbiti yapılabiliyor.
Bunları ezberlemek ve LED durumuna göre karar vermek gerçekten güç. Ben yine de bu cihazın KiCad kullanarak plaket şemasını çizdim.
LED'lisi:
LED'ler plaketin arka tarafındadır ve mor ile gösterilmektedir. Bu devreyi kurmak biraz meşakkatli olabilir plaket basmak zorunluluğu nedeniyle yapmaya değer ya da değmez, orası sizin bileceğiniz iş. Ben zaten size daha iyisini vereceğim merak etmeyin. Bu görmüş olduğunuz PCB'yi boş bir krem kutusu ya da vazelin kutusu içersine sabitleyip ucuna fiş takarak kullanabilirsiniz.
Bunun bir de neon lambalısını yaptım:
Neon lambalısında ortada üç adet duran büyük holler soldan sağa sırasıyla Faz, Toprak ve Nötr içindir. Aralık ölçüsü olarak bir prize tam gelmektedir, ölçerek çizdim. Buralara doğrudan fiş vidalayabilir, ya da kablo ile uzatarak da kullanabilirsiniz. Yalnız neon bulmanız biraz sıkıntılı olabilir. Bu devre de diğeri gibi plaket basmak zorunuluğu olduğundan tercih etmek istemeyebilirsiniz.
TİP-2
Bu göstereceğim devre ise çok daha kolay ve plaket kullanmayı dahi gerekli kılmıyor. Büyük bir topraklı fişin içine rahatça yerleştirilebiliyor.
Devre şemasından anlaşılacağı üzere, LED'ler belirli durumlarda yanacak, belli arıza ya da hata durumlarında yanmayacaktır. Böylelikle sorunun kısa sürede tesbiti kolaylaşacaktır.
Devrenin çalışma şeklini de resimle göstereceğim:
AC gücün yarım peryodunda, yani pozitif alternansında akım, mahalle trafosu'ndan (resimde solda) çıkarak D1 LED'ini yakıyor. Buradan devam ederek D4 diyodu üzerinden transformatöre geri dönüyor. D6 diyodunu takip eden hat, topraklama hattıdır ve binanın topraklama levhasından toprağa akarak buradan mahalle trafosunun levhasına ulaşıp yolunu tamamlayacaktır. Ancak, alternansa ters bağlı olduğundan D3 ve D5 LED'i bu esnada yanmaz.
Negatif alternansta ise akım bu kez mahalle trafosu'nun diğer ucundan (Sıfır hattı) yola çıkıp, az evvel döndüğü yoldan; yani Nötr hattı boyunca D3 ve D2 üzerinden geçip trafoya gelerek devreyi tamamlar. Bu esnada bu kez D3 ve D5 LED'leri yanmaktadır. Şehir elektriği 50Hz hızla sürekli anlternans değiştirdiğinden bu iki zaman içerisinde D1, D3 ve D5 LED'leri gözle fark edilemeyecek şekilde yanıp sönerler, insan gözü tarafından devamlı yanıyor şekilde görülürler. D5 ise toprak yolunun direncinin Nötr Hattı'na göre daha fazla direnç göstermesi nedeniyle daha kör yanabilir ancak; bunun üstesinden gelebilmek için D5 LED'inin akım sınırlama direnci daha küçük tutulmuştur (22k).
Böylelikle her üç LED'in de yanıyor oluşu, tesisatta bir arıza olmadığını gösterecektir.
-Nötr hattı bağlı değilse ya da kopuksa ne olur?
Nötr hattı koptuğunda ya da bağlı olmadığında, alternatif akım, sadece D1-D2 ve D5-D6 üzerinden yolunu tamamlayacağı için D1 ve D5 LED'leri yanık, D3 LED'i sönüktür.
Alternatif akım iki yönlü olduğundan oklar çift yönlü olarak gösterilmiştir.
-Faz hattı kopuk ya da bağlı değilse ne olur?
Faz hattı kopuksa, bağlı değilse, sigorta atıksa, prize güç veren şalter inikse ve son olarak elektrikler kesikse hiçbir LED yanmaz. Resme bakınız.
Gördüğünüz gibi hattın beslenmesi için "üreteç" görevi görecek olan trafo bobininin bir tarafı ile devre'nin irtibatı kesiktir. Bu, hiçbir LED'in yanmaması ile sonuçlanır.
-Topraklama hattı kopuksa ya da bağlı değilse ne olur?
Topraklama hattının bağlı olmaması demek, sadece D1 ve D3 LED'lerinin yanması demektir. D5'i sönük şekilde görüyorsanız bilin ki toprak hattında sorun vardır. Resme bakınız.
Gördüğünüz gibi sadece Faz ve Nötr hatları aktif, D5'i besleyecek hat ise açık devredir.
ÖZETLEYELİM
Hiçbir LED yanmıyor: Faz hattı kopuk, bağlı değil, sigorta atık, prize güç veren şalter inik, elektrikler kesik.
Üç LED Yanıyor: Sorun yok.
D3 yanmıyor: Nötr Kesik, kablosu kopuk, kablosu bağlanmamış.
D5 Yanmıyor: Topraklamada sorun var.
* * *
Yukarıda da bahsettiğim gibi devreyi bir topraklı fiş içerisine kurabilirsiniz. Ya da isterseniz uygun bir kutulama da yapabilirsiniz. Dirençler en az 0,5Watt olmalıdır. Diyotlar 1N4005 ya da 4007 de olur. İstediğiniz renk LED kullanabilirsiniz, sorun olmaz. İsterseniz hatlara göre farklı renkler de tercih edebilirsiniz.
Umarım beğenmişsinizdir. İçerikte kullandığım bilgiler için ELEKTOR dergisinden faydalandım. Anlatım için ayrıntılı devre şemaları bana aittir. Orjinal devre fotoğrafları ELEKTOR'a aittir.
Bir dahaki yazımda görüşmek dileğiyle, hoşçakalın.
seron
basitelektronikprojeler.blogspot.com
Yorumlar
Yorum Gönder